‘If you see something, say something’

Ik ben Eline Bodha en ik kom uit Groningen, 26 jaar en ik werk als theaterdocent. Ik geef les aan kleuters tot en met MBO-studenten en richt mij op kunst en educatie.

Door Mijn Bruine Ogen is een interactieve voorstelling voor volwassenen waarbij men leert om racisme te herkennen en als omstander iets tegen te doen. Het is voornamelijk bedoeld voor witte volwassen. En het bestaat uit een aantal scenes waarbij een racistisch voorval wordt laten zien. Daarna gaat het publiek in discussie over wat een omstander had kunnen doen en gaan ze zelfs ook oefenen met zelf omstander zijn. Het is hele interactieve voorstelling. Je gaat direct aan slag. 

Hoe ben je tot deze voorstelling gekomen?

In mijn opleiding voor mijn afstudeerjaar had ik eerst het plan om over het slavernijverleden een voorstelling te maken, omdat het toen het herdenkingsjaar was. Toen merkte ik dat daar nog best wel veel taboe op heerste. Dus ben ik meer gaan kijken naar de gevolgen van het van het slavernijverleden. Dat is waar mensen nu nog last van hebben, en dat is racisme.  

Voor de voorstelling heb ik een aantal mensen geïnterviewd. Samen met de spelers hebben we gekeken naar echte verhalen die echt zijn gebeurd. Het is voor mij ook belangrijk dat we niet zomaar iets uit de lucht grijpen, maar dat het echt terug te wijzen is op een persoon die dit heeft meegemaakt. 

Wat leert iemand die aan de workshop meedoet? Wat wil je hen meegeven?

Heel erg in het kort is het ‘If you see something, say something’. Laat het niet aan je voorbij gaan. Het doel van de voorstelling is om het publiek drie stappen te laten doorlopen. De eerste stap is altijd het herkennen van racisme. Dat je kan aanwijzen dat wat er gebeurt racistisch is.  

De tweede stap is altijd afwegen of je moet of kán ingrijpen. Want niet op alle momenten kan jij zelf ingrijpen, als het fysiek gevaarlijk wordt dan moet je om veiligheid denken. En de derde stap is om gepast in te grijpen, dus dat je weet hoe je effectief conflict kan stoppen.  

Hiervoor maken we tijdens de voorstelling gebruik van een methode met zes D’s. Iedereen heeft een andere tactiek om gepast om in te grijpen en elke situatie is anders. De laatste van die reeks vind ik altijd wel het belangrijkst: het bespreekbaar maken van van het incident. Dus als het conflict is geweest, dat je er dan nog steeds met andere mensen over in gesprek kan gaan. En hiermee dit gedrag afkeurt.  

Hoe reageren mensen uit jouw omgeving eigenlijk, toen je op het idee kwam om deze voorstelling te maken?

Oh, heel veel mensen reageerden enthousiast. Ze vertelden dat ze graag iets willen doen, maar vaak niet weten hoe. In mijn omgeving zijn mensen echt antiracistisch, maar toch merken ze dat ze soms met hun mond vol tanden staan. Ze twijfelen over hoe ze moeten handelen en of er überhaupt ruimte is om in te grijpen. Vaak worden racistische grapjes weggelachen, en ingrijpen voelt spannend—zeker voor witte mensen, omdat het niet direct ‘hun’ probleem lijkt. Terwijl het juist nodig is om in te grijpen. En de voorstelling is eigenlijk heel praktisch doordat we samen oefenen in een veilige omgeving. 

En wat voor reacties heb je tot nu toe gekregen op de voorstelling door de mensen die deelgenomen hebben?

Ik merk dat de scenes de deelnemers best wel raakte. Omdat ze merken dat ze hetzelfde hebben meegemaakt en toen niks hebben gedaan. En de spijt die ze dan hebben. Maar toch komen ze toch een beetje hoopvol uit de voorstelling. Omdat ze zich er bewust van zijn dat ze toen niks hebben gedaan en nu wel. En nu beter weten wat ze hadden kunnen doen en wat ze de volgende keer kunnen doen. 

Heb je het gevoel dat theater een effectieve manier is om racisme en discriminatie bespreekbaar te maken?

Theater gaat over communicatie tussen mensen. Het is een hele persoonlijke vorm van kunst. En bij interactief theater zoals bij deze voorstelling, kunnen mensen zelf inleven in een rol of situatie. Je ziet het voor je neus gebeuren, iets wat ooit in het echt is gebeurd.  

Met een film heb je nog afstand van een scherm en dan zit je in de zaal, met deze voorstelling zit je op een halve meter afstand tot de acteurs die laten zien wat er echt is gebeurd. 

Ik heb een Zwarte vader en een Witte moeder en vanaf kinds af aan hebben wij aan de keukentafel gesprekken gehad over gevoelige onderwerpen zoals racisme. Vanaf heel kleins af aan was ik al bewust van opmerkingen van andere mensen en ik gun zoveel mensen die gesprekken als kind. Omdat je met zoveel meer empathie opgroeit als je het bespreekbaar maakt. Ik had twee ouders die zich allebei bewust waren van dat zij een andere huidskleur hadden, van elkaar, en van de wijk waarin wij leefde.  

Opvoeding en empathie zijn daarbij heel belangrijk. En tegelijkertijd weten dat je nooit in iemands anders schoenen kan staan, dat je nooit helemaal kan voelen hoe het voor een ander is. Maar je kan je zover mogelijk inleven, door verhalen te horen of door het erover te hebben. Je kan nooit voelen hoe een ander zich voelt, maar je kunt je er wel voor openstellen. Ik denk dat dat de eerste stap is naar verandering.